Aloes jest niezaprzeczalnie jedną z najbardziej popularnych roślin na świecie, mającą szerokie zastosowanie w lecznictwie i współczesnej medycynie. Od setek lat znany jest jako ludowy medykament o szerokich właściwościach prozdrowotnych, nie dziwi więc popularność suplementów i kremów zawierających tą roślinę. Niestety aloes, jak każdy lek, może mieć efekty uboczne, co potwierdzają liczne badania naukowe.
Aloes wszystkie swoje zdrowotne właściwości zawdzięcza ponad 270 składników zawartym w jego liściach. Ilość ich uzależniona jest od warunków, w jakich prowadzona była uprawa, pory roku zbiorów, położenia geograficznego, gatunku rośliny oraz metod pozyskiwania liści. W głównej mierze jest to woda i błonnik, dalej ok 3% stanowią kwasy tłuszczowe – arachidonowy, linolowy, linolenowy, mirystynowy, kaprylowy, palmitynowy oraz stearynowy. Pozostałą część stałą tworzą taniny, saponiny, flawonoidy, steroidy, terpenoidy lub antrachinony. I właśnie te ostatnie mogą przyczynić się do niekorzystnego wpływu na twój organizm.
Antrazwiązki to grupa składników naturalnie występujących w wielu roślinach w różnym składzie, jak i stężeniu, a rośliną szczególnie bogatą w omawiane związki jest aloes. Wykazano, że około 40% soku aloesu stanowi aloina A i B, aloe-emodyna (produkt degradacji aloiny) oraz emodyna. W żelu aloesowym związki te występują zaledwie w śladowych ilościach. W naturze występują w formie glikozydów (w połączeniu z cukrami). W tej formie nie wykazują aktywności farmakologicznej. Żeby mogły działać muszą być rozłożone do wolnych antronów, co zachodzi w jelicie grubym przy udziale bakterii normalnie tam bytujących. Dopiero w takiej postaci wywierają swoje działanie.
Antrazwiązki w medycynie są wykorzystywane do krótkotrwałego leczenia zaparć jednaj ze względu na zagrożenia związane z ich stosowaniem w chwili obecnej można je dostać tylko w aptece.
Długotrwałe (wielomiesięczne) stosowanie antrachinonów może powodować działania niepożądane, do których należy zaliczyć zapalenie jelit, przekrwienie narządów jamy brzusznej (możliwość poronienia), czy zapalenie nerek [3,4]. Stosowanie środków wspomagających perystaltykę jelit zawierających glikozydy antrachinonowe wpływa na powstawanie w jelicie grubym zmian o charakterze melanozy (łac. Pseudomelanosis coli) ustępujących po zakończeniu suplementacji antrachinonów [5, 6, 7]. Glikozydy antrachinonowe zawarte w środkach wspomagających pracę przewodu pokarmowego prawdopodobnie powodują apoptozę komórek nabłonkowych jelita grubego. Stwierdzono znaczący wzrost liczby ciałek apoptotycznych towarzyszący melanozie jelit, czego następstwem jest nasilenie fagocytozy i akumulacja niestrawionych w lizosomach resztek struktur komórkowych, co makroskopowo daje obraz ciemno zabarwionej błony śluzowej jelit [1, 8].
Po podaniu doustnym antrazwiązki częściowo wchłaniają się w jelicie cienkim i są wydalane z żółcią i mlekiem matki, natomiast glikozydowe połączenia przedostają się wraz z treścią jelitową do jelita grubego.
Część antrazwiązków wchłania się z jelit do krwi. W tkankach są przetwarzane (metabolizowane) do kolejnych czynnych produktów (emodyny), które następnie są wydzielane do światła jelita grubego, gdzie drażnią komórki nerwowe splotu warstwy mięśniowej jelita nasilając skurcze jelita i doprowadzając do wypróżnienia.
Zaznaczmy tu, że mechanizm działania jest w jelicie grubym i nie ma wpływu na usuwanie substancji odżywczych (tzw. kalorii) – białka, tłuszczów i węglowodanów z wyższych partii przewodu pokarmowego gdyż wypróżnienie następuje dopiero 8-12 godzin po przyjęciu leku, co oznacza, że usuwane są wyłącznie niestrawione resztki pokarmowe (balasty) z jelita grubego. Faktycznie najczęściej parcie na stolec jest ok. 30 minut po posiłku ale jest to związane z fizjologią organizmu: gdy pokarm dostaje się do żołądka następuje kaskada przemieszczania się wcześniej strawionego pokarmu z jelit w dolne części jelita grubego.
Niestety podczas usuwania balastu z jelita grubego są wydalane również woda i elektrolity, które nie zdążą w tych partiach ulec wchłanianiu zwrotnemu do obiegu!!!!! To grozi na dłuższą metę odwodnieniem organizmu!! Jeśli myślisz więc, że aloes cię odchudzi w szybkim tempie bo widzisz natychmiastowy spadek masy ciała i masz uczucie lekkości i natychmiastowe spłaszczenie brzucha, może być to bardzo złudne bo antrazwiązki działają drastycznie i wydalana jest cała zawartość jelita grubego. Waga rzeczywiście chwilowo spada, ale wynika to wyłącznie z utraty wody i elektrolitów a nie tłuszczu, więc daje tylko chwilowe rezultaty.
Przy dłuższym stosowaniu antrazwiązków osłabia się wrażliwość na fizjologiczne bodźce i proces wypróżnienia zaczyna być regulowany sztucznie. Zmniejsza się napięcie mięśniowe jelita grubego (atonia jelit). Często też rozwija się tolerancja (konieczność stosowania coraz większych dawek leku do osiągnięcia tego samego efektu).
Jelito grube to ostatni odcinek przewodu pokarmowego, którego zadaniem jest wchłanianie wody, która nie została wchłonięta w poprzednim odcinku, a także formowanie mas kałowych z niestrawionych resztek. W jelicie grubym wchłaniają się też niektóre z witamin, które nie miały szansy wchłonąć się w jelicie cienkim. Jak widzisz antrazwiązki nie pomogą usunąć ci tłuszczu z jelita który zdążył się już wchłonąć wcześniej w wyższych partiach przewodu pokarmowego. Również to nie ten ostatni zjedzony posiłek ekspresowo po 30 minutach opuszcza twoje ciało tylko pozostałości wcześniejszego.
Dodatkowo wraz z wodą usuwane są elektrolity (potas, sód, chlor) niezbędne do prawidłowego działania mięśni. Stan niedoboru zwłaszcza potasu (hipokaliemia) powoduje bolesne skurcze mięśni, drżenia, osłabienie siły skurczu, zaburzenia pracy serca. Odbierane jest to przez chorego jako permanentne zmęczenie, brak siły.
Organizm dodatkowo musi redystrybuować i oszczędzać wodę w innych partiach ciała, próbuje odzyskać jak najwięcej wody z przesączu w kłębuszkach nerkowych co zagęszcza mocz, a to może powodować kamienie w układzie moczowym.
Mechanizm drażniący komórki nerwowe splotu warstwy mięśniowej przez metabolity antrazwiązków opisany wyżej na podstawie jelita grubego, odpowiedzialny jest również za przekrwienie narządów miednicy małej, co może zwiększać skurcze macicy w związku z tym powodować realne poronienie oraz wzrost nasilenia krwawień miesiączkowych. Więc aloesu nie powinny stosować kobiety w ciąży (poronienia, przedwczesne porody) oraz z obfitymi miesiączkami (prosta droga do anemii).
Dodatkowo w publikacjach naukowych zawarte są wzmianki na temat dolegliwości takich jak nudności, wymioty, uporczywe biegunki, a także jednostkowe przypadki toksycznych uszkodzeń wątroby i nerek [13-17]. Znany jest też przypadek wystąpienia niedoczynności tarczycy w wyniku stosowania preparatów z aloesem [9]. Dodatkowo substancje zawarte w aloesie mogą wchodzić w interakcje z niektórymi lekami [10]. Mało tego okazuje się, że związki obecne w aloesie mogą mieć działanie teratogenne i toksyczne dla rozwijającego się płodu o czym informuje m.in. raport WHO [11; 12]
Pomimo, iż są to raczej sytuacje jednostkowe, to studzić powinny przesadny entuzjazm względem preparatów aloesowych wskazując, że niekiedy również to co "naturalne" może wyrządzić krzywdę.
Powyższe badania naukowe powinny wzbudzić w nas ostrożność w stosunku do leczniczych substancji zachwalanych na internecie. Wszystko jest dla ludzi ale trzeba znać umiar oraz jak zawsze poszukiwać sprawdzonych informacji o dawkowaniu oraz przeciwwskazaniach osobniczych.
1. Stępka M., Melanoza jelita grubego. Terapia., 6 (2003), s. 50-52
2. Westendorf J., Marquardt H., Poginsky B., Dominiak M., Schmidt J., Marquardt H. Genotoxicity of naturally occurring hydroxyanthraquinones, Mutation Research., 240 (1990), s. 1-12.
3. Kohlmunzer S., Farmakognozja-podręcznik dla studentów farmacji, 2013, Wyd. PZWL, W-wa.
4. Lamer-Zarawska EM., Kowal-Gierczak B., Fitoterapia i leki roślinne, 2012, Wyd. PZWL, W-wa.
5. Srinivas G., Babykutty S., Sathiadevan PP., Srinivas P. Molecular Mechanism of Emodin Action:Transition from Laxative Ingredient to an Antitumor Agent, Medicinal research reviews., 27 (2007), s. 591-608
6. Matsuda Y., Yokohira M., Suzuki S., Hosokawa K., Yamakawa K., Zeng Y., Ninomiya F., Saoo K., Kuno T., Imaida K. One-year chronic toxicity study of Aloe arborescens Miller var.natalensis Berger in Wistar Hannover rats. A pilot study, Food and chemical toxicology., 46 (2008), s. 733-739.
7. Willems M., van Buuren H.R., de Krijger R. Anthranoid self-medication causing rapid development of melanosis coli, The Netherlands Journal of Medicine., 61 (2003), s. 22-24.
8. Ahasan HN., Khan MAI, Mahbub MS., Alam MB., Miah MT., Gupta RD, Arif KM. Melanosis Coli-An Atypical Presentation, Journal of Medicine.,11(2010), s.183-185
9. Pigatto P, Guzzi G. Aloe linked to thyroid dysfunction. Arch Med Res. 2005;36:608.
10. Boudreau M.D, Beland F.A. An evaluation of the biological and toxicological properties of Aloe barbadensis (Miller), Aloe vera. J Environ Sci Health C. 2006;24:103–54.
11. World Health Organization. WHO Monographs on Selected Medicinal Plants. Vol. 1. Geneva: World Health Organization; 1999.
12. Ulbricht C, Armstrong J, Basch E. i wsp. An evidence-based systematic review of Aloe vera by the Natural Standard Research Collaboration. J Herb Pharmacother.2008;7:279–323.
13. Luyckx V.A, Ballantine R, Claeys M. Herbal remedy-associated acute renal failure secondary to Cape aloes. Am J Kidney Dis. 2002;39:E13.
14. Morrow D.M, Rapaport M.J, Strick R.A. Hypersensitivity to aloe. Arch Dermatol. 1980;116:1064–65.
15. Wang W, Cuyckens F, Van den Heuvel H. Structural characterization of chromone C-glucosides in a toxic herbal remedy. Rapid Commun Mass Spectrom. 2003;17:49–55.
16. Rabe C, Musch A, Schirmacher P, Kruis W, Hoffmann R. Acute hepatitis induced by an Aloe vera preparation: A case report. World J Gastroenterol. 2005;11:303–4.
17. Kanat O, Ozet A, Ataergin S. Aloe vera-induced acute toxic hepatitis in a healthy young man. Eur J Intern Med. 2006;17:589.